W planach krajów bałtyckich dotyczących zrównoważonego zarządzania działalnością człowieka na morzu brakuje harmonii ponad granicami, a działania na rzecz odbudowy i ochrony ekosystemów są niewystarczające – taki wniosek płynie z programu WWF “Ekoregion Bałtyku”, który ocenił strategie planowania przestrzennego obszarów morskich (MSP) państw członkowskich UE w krajach bałtyckich w zakresie zrównoważonego zarządzania obszarami i zasobami morskimi.

Bałtyk jest pierwszym basenem morskim UE, w którym utworzono struktury regionalne (mianowicie Komisję Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku – HELCOM oraz Komisję Wizji i Strategii Wokół Bałtyku – VASAB), które wspierają wdrażanie Dyrektywy MSP na poziomie państw członkowskich oraz opracowują plan działania na rzecz osiągnięcia dobrego stanu środowiska morskiego najpóźniej do 2030 roku, zgodnie z wymogami prawa UE. Ogólnie jedna planowanie przestrzenne w regionie Morza Bałtyckiego odniosło tylko częściowy sukces. Ocena WWF pokazuje, że integracja podejścia ekosystemowego – które utrzymuje ekosystemy w zdrowym, produktywnym i odpornym na presję człowieka stanie – jest nierównomierna w poszczególnych państwach członkowskich.

“Podejście ekosystemowe do planowania przestrzennego na morzu może naprawdę zmienić sposób oceny i zarządzania przestrzenią morską” – mówi Valerie de Liedekerke, dyrektor tymczasowy i kierownik programu WWF Baltic Ecoregion Programme. “Jest to konieczne, aby zapewnić zrównoważoną niebieską gospodarkę (blue economu), określić potencjał naszych obszarów morskich oraz przeprowadzić solidne oceny środowiskowe z wykorzystaniem aktualnych danych w celu ograniczenia obecnej degradacji środowiska. Nasz raport pokazuje, że przed nami jeszcze długa droga, zanim podejścia oparte na ekosystemach zostaną w pełni włączone do gospodarki morskiej w regionach.”

Łącznie obszary wyznaczone przez państwa członkowskie do ochrony morza nie spełniają założeń unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej, zgodnie z którą ochronie powinno podlegać co najmniej 30% obszarów morskich i przybrzeżnych, z czego 10% powinno być ściśle chronionych (co oznacza, że dostęp człowieka i jego oddziaływanie są ściśle kontrolowane i ograniczone). Ponadto w żadnym z planów państw członkowskich nie wydzielono miejsca na działania związane z odbudową przyrody w Bałtyku, a tylko dwa kraje częściowo uwzględniły czasową i przestrzenną niepewność w dobie zmian klimatu.

Tam, gdzie w planach krajowych wyznaczono miejsce dla morskiej energetyki odnawialnej, co jest niezbędne do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2040 roku zgodnie z Europejskim Zielonym Rozkazem, większość krajów nie wzięła pod uwagę wpływu infrastruktury morskiej energetyki odnawialnej na ekosystemy i dziką faunę i florę.

“Chociaż bałtyckie państwa członkowskie objęły regionalne przywództwo w Europie w zakresie przedstawiania planów zrównoważonego gospodarowania zasobami morskimi, to znaczące luki w tych planach pokazują, jak ważna dla wszystkich państw członkowskich jest współpraca międzysektorowa i dostosowanie się do polityk UE, takich jak wspólna polityka rybołówstwa i dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej, które mają na celu zapewnienie zrównoważonej i bezpiecznej przyszłości dla wszystkich” – mówi Dr Antonia Leroy, kierownik ds. polityki oceanicznej w Europejskim Biurze Politycznym WWF. “Zrównoważona niebieska gospodarka w UE zależy od harmonii ponad granicami, przestrzeni dla przyrody i prawnie wiążących planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich”.

Ocena WWF pojawia się tuż przed terminem wyznaczonym przez Komisję Europejską na 31 marca, kiedy to państwa członkowskie UE mają dokonać oceny wdrożenia Dyrektywy MSP oraz swoich planów krajowych. Plany te zawierają szczegółowe informacje na temat strategii zrównoważonego zarządzania obszarami i zasobami morskimi.

WWF wzywa kraje nadbałtyckie i wszystkie państwa członkowskie UE do zapewnienia w swoich planach zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich wystarczającej przestrzeni dla przyrody, aby mogła się ona odradzać i rozwijać. Obejmuje to pozostawienie rozwoju morskiej energetyki odnawialnej poza morskimi obszarami chronionymi oraz nawiązanie współpracy transgranicznej między państwami członkowskimi w celu ograniczenia szkodliwego wpływu tego typu infrastruktury na przyrodę. Wreszcie, na wszystkich etapach planowania morskiego należy angażować i konsultować się z zainteresowanymi stronami, a plany krajowe muszą obejmować wszystkie obszary morskie i być stale dostosowywane w miarę udostępniania nowych danych i wprowadzania w życie nowych aktów prawnych.

Najważniejsze wyniki

Dokonano przeglądu dziewięciu planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich należących do ośmiu krajów UE położonych nad Morzem Bałtyckim – Danii, Estonii, Niemiec, Łotwy, Litwy, Polski, Szwecji i Finlandii – oraz autonomicznego regionu Wysp Alandzkich, aby określić, w jakim stopniu są one oparte na ekosystemach.

Kluczowym elementem pracy WWF było przełożenie wymagań Dyrektywy MSP na zestaw 33 mierzalnych wskaźników w czterech kategoriach, na których oparto ocenę. Uznaje się, że krajowy plan zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich skutecznie realizuje podejście ekosystemowe do PPOM, jeśli wszystkie wskaźniki zostaną osiągnięte (tj. uzyskają 100% punktów).

Na poziomie państw członkowskich analiza wykazała, że Łotwa osiągnęła najlepsze wyniki w krajach bałtyckich. Wynika to z faktu, że Łotwa przyjęła podejście ekosystemowe do PPOM, w pełni wykorzystując istniejącą wiedzę naukową, przeprowadzając rzetelne oceny środowiskowe i włączając do swojego ostatecznego planu krajowego procedury monitorowania realizacji celów środowiskowych, społecznych i gospodarczych. Udało się także przełożyć cele UE w zakresie energii odnawialnej, zmierzające do neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla, na zagospodarowanie przestrzenne uwzględniające odbudowę i odporność różnorodności biologicznej.

Z drugiej strony w duńskim planie zagospodarowania przestrzennego nie wyznaczono żadnej przestrzeni dla niezbędnych niebieskich korytarzy lub obszarów służących odbudowie przyrody i ochronie ekosystemów niebieskowęglowych. Od początku procesu planowania przestrzennego Dania nie nadała priorytetu ani nie zainwestował w przyjęcie podejścia ekosystemowego, mimo że dostępne są dane ułatwiające ten proces. Dania była również jedynym państwem członkowskim, które nie uwzględniło w swoim planie krajowym ryzyka związanego z konfliktami.

Źródło: WWF

Średni wynik każdego państwa członkowskiego i średnia dla regionu bałtyckiego w czterech kategoriach oceny:

Źródło: WWF

Bałtyk jest wrażliwym morzem

Bałtyk jest najmłodszym morzem na naszej planecie i jednym z największych na Ziemi zbiorników wody słonawej (wody bardziej słonej niż woda słodka, ale nie tak słonej jak woda morska). Słona woda z północno-wschodniego Atlantyku miesza się ze słodką wodą z rzek i strumieni, które wpływają do basenu morskiego przez 14 różnych krajów, tworząc delikatną mieszankę, która tworzy bardzo wrażliwy i współzależny ekosystem morski z unikalną florą i fauną. Te szczególne cechy sprawiają, że Morze Bałtyckie jest szczególnie wrażliwe na presję środowiskową.

Szkody fizyczne i zakłócenia powodowane przez działalność sektora morskiego zagrażają zdrowiu siedlisk morskich i dzikiej flory i fauny, w tym populacji gatunków, od których uzależnione jest rybołówstwo bałtyckie. Szacuje się, że koszty pogorszenia stanu środowiska morskiego Bałtyku, które wpływają na dobrobyt obywateli, już w 2015 r. przekroczyły 9 mld euro, co oznacza, że roczny koszt degradacji środowiska morskiego jest niemal dwukrotnie wyższy niż wartość wzrostu gospodarczego regionu. Krótko mówiąc, fatalna sytuacja ekosystemów morskich sprawia, że sukces we wdrażaniu i ocenie ekosystemowego planowania obszarów morskich w regionie jest koniecznością.

W latach 2009-2018 wartość bałtyckiej błękitnej gospodarki wzrosła o ponad 5 mld euro, stając się trzecią najszybciej rozwijającą się morską gospodarką w UE. Rosnące zapotrzebowanie na przestrzeń na morzu i pod wodą, a także na zasoby, zwiększa presję na wrażliwe ekosystemy Bałtyku, zagrażając tym samym zasobom, od których zależy gospodarka tego regionu.

Źródło: WWF Bałtyk