W coraz bardziej złożonym kontekście bezpieczeństwa energetycznego, obejmującym szeroki zakres paliw i technologii, raport World Energy Outlook 2025 wskazuje kluczowe wybory, możliwości i kompromisy dla rządów

Kraje na całym świecie borykają się z pilnymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa energetycznego i rosnącym ryzykiem długoterminowym w zakresie bezprecedensowej gamy paliw i technologii, co sprawia, że energia staje się przedmiotem napięć geopolitycznych i kwestią kluczową dla bezpieczeństwa gospodarczego i narodowego. W tym kontekście najnowsza edycja raportu IEA World Energy Outlook podkreśla potrzebę dążenia przez rządy do większej dywersyfikacji dostaw i zacieśnienia współpracy między sobą, aby pomóc w pokonywaniu niepewności i zawirowań, które nas czekają.

Wydanie World Energy Outlook (WEO) z 2025 r., najbardziej autorytatywne globalne źródło analiz i prognoz dotyczących energii, obejmuje szeroki zakres trajektorii, podkreślając różne możliwości i słabe punkty, ale także podobieństwa. Czyni to poprzez trzy główne scenariusze, z których żaden nie jest prognozą. Każdy z nich przedstawia odrębną przyszłość energetyczną, umożliwiając analizę skutków różnych wyborów politycznych, inwestycyjnych i technologicznych dla bezpieczeństwa energetycznego, przystępności cenowej i emisji.

Wśród wielu trendów wspólnych dla wszystkich scenariuszy tegorocznego WEO znajduje się rosnące zapotrzebowanie na usługi energetyczne w nadchodzących dziesięcioleciach – wraz ze wzrostem popytu na mobilność, ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie i inne zastosowania domowe i przemysłowe, a także coraz większym zapotrzebowaniem na usługi związane z danymi i sztuczną inteligencją.

W szczególności grupa gospodarek wschodzących – na czele z Indiami i Azją Południowo-Wschodnią, do której dołączyły kraje Bliskiego Wschodu, Afryki i Ameryki Łacińskiej – będzie w coraz większym stopniu kształtować dynamikę rynku energii w nadchodzących latach. Łącznie przejmują one pałeczkę od Chin, które od 2010 r. odpowiadały za połowę globalnego wzrostu popytu na ropę i gaz oraz 60% wzrostu popytu na energię elektryczną, chociaż żadne państwo ani grupa państw nie jest w stanie dorównać energochłonnym wzrostom Chin.

W obliczu tych zmian tradycyjnym zagrożeniom energetycznym wpływającym na bezpieczeństwo dostaw ropy i gazu towarzyszą obecnie słabe punkty w innych obszarach, najbardziej widoczne w łańcuchach dostaw minerałów krytycznych ze względu na wysoki poziom koncentracji rynku. Pojedyncze państwo jest dominującym producentem 19 z 20 minerałów strategicznych związanych z energią, z średnim udziałem w rynku wynoszącym około 70%. Minerały te mają kluczowe znaczenie dla sieci energetycznych, akumulatorów i pojazdów elektrycznych, ale odgrywają również istotną rolę w chipach AI, silnikach odrzutowych, systemach obronnych i innych strategicznych gałęziach przemysłu. Od 2020 r. wzrosła koncentracja geograficzna w zakresie rafinacji prawie wszystkich kluczowych minerałów energetycznych, a w szczególności niklu i kobaltu. Analiza ogłoszonych projektów zawarta w tegorocznym raporcie WEO sugeruje, że odwrócenie tego procesu będzie przebiegało powoli, co wymaga podjęcia bardziej zdecydowanych działań przez rządy.

„Kiedy spojrzymy na historię świata energetycznego w ostatnich dziesięcioleciach, nie ma innego okresu, w którym napięcia związane z bezpieczeństwem energetycznym dotyczyłyby jednocześnie tak wielu paliw i technologii – sytuacja ta wymaga takiego samego ducha i skupienia, jakie wykazały rządy, tworząc IEA po szoku naftowym w 1973 r.” – powiedział dyrektor wykonawczy IEA Fatih Birol. „Ponieważ bezpieczeństwo energetyczne jest priorytetem dla wielu rządów, ich reakcje muszą uwzględniać synergie i kompromisy, które mogą wynikać z innych celów politycznych – dotyczących przystępności cenowej, dostępności, konkurencyjności i zmian klimatycznych. Scenariusze przedstawione w raporcie World Energy Outlook ilustrują kluczowe punkty decyzyjne, które nas czekają, i razem stanowią ramy dla opartej na dowodach i danych dyskusji na temat dalszych działań”.

Energia elektryczna stanowi serce nowoczesnych gospodarek, a popyt na energię elektryczną rośnie znacznie szybciej niż ogólne zużycie energii we wszystkich scenariuszach przedstawionych w raporcie WEO-2025. Inwestorzy reagują na ten trend: wydatki na dostawy energii elektrycznej i elektryfikację końcowego wykorzystania stanowią już połowę dzisiejszych globalnych inwestycji energetycznych. Obecnie energia elektryczna stanowi jedynie około 20% końcowego zużycia energii na świecie, ale jest kluczowym źródłem energii dla sektorów stanowiących ponad 40% światowej gospodarki i głównym źródłem energii dla większości gospodarstw domowych.

„Analizy zawarte w raporcie World Energy Outlook od wielu lat podkreślają rosnącą rolę energii elektrycznej w gospodarkach na całym świecie. W zeszłym roku stwierdziliśmy, że świat szybko wkracza w erę energii elektrycznej – a dziś jest już jasne, że ta era już nadeszła” – powiedział dr Birol. „W odróżnieniu od trendu z ostatniej dekady, wzrost zużycia energii elektrycznej nie ogranicza się już do gospodarek wschodzących i rozwijających się. Gwałtowny wzrost popytu ze strony centrów danych i sztucznej inteligencji przyczynia się do wzrostu zużycia energii elektrycznej również w gospodarkach rozwiniętych. Oczekuje się, że globalne inwestycje w centra danych osiągną w 2025 r. wartość 580 mld dolarów. Ci, którzy twierdzą, że ‘dane są nową ropą’, zauważą, że kwota ta przewyższa 540 mld dolarów wydawanych na globalne dostawy ropy – jest to uderzający przykład zmieniającego się charakteru współczesnych gospodarek”.

Kluczową kwestią dla bezpieczeństwa energetycznego w erze elektryczności jest tempo, w jakim wdrażane są nowe sieci, magazyny energii i inne źródła elastyczności systemu energetycznego. Obecnie niektóre z tych elementów pozostają w tyle. Inwestycje w wytwarzanie energii elektrycznej wzrosły o prawie 70% od 2015 r., ale roczne wydatki na sieć wzrosły w tempie mniejszym niż połowa tego wzrostu.

Chociaż tempo różni się w poszczególnych scenariuszach WEO, we wszystkich scenariuszach odnawialne źródła energii rozwijają się szybciej niż jakiekolwiek inne główne źródło energii, na czele z fotowoltaiką. Warto zauważyć, że najnowsza analiza dla WEO-2025 przedstawia nową geografię popytu w odniesieniu do rozmieszczenia globalnych zasobów energii, pokazując, że do 2035 r. 80% globalnego wzrostu zużycia energii nastąpi w regionach o wysokiej jakości nasłonecznienia. Kolejnym wspólnym elementem wszystkich scenariuszy jest odrodzenie się energii jądrowej, wraz ze wzrostem inwestycji zarówno w tradycyjne elektrownie wielkoskalowe, jak i nowe projekty, w tym małe reaktory modułowe. Po ponad dwóch dekadach stagnacji globalna moc energetyki jądrowej ma wzrosnąć o co najmniej jedną trzecią do 2035 r.

W WEO-2025 wszystkie scenariusze wskazują na wystarczające globalne dostawy ropy i gazu w najbliższej przyszłości. Rynki ropy już to odzwierciedlają, a obecna niestabilność geopolityczna współistnieje z cenami ropy naftowej w przedziale 60–65 USD za baryłkę. Podobne złagodzenie równowagi rynkowej w przypadku gazu ziemnego wydaje się nieuchronne, ponieważ uruchamiane są nowe projekty eksportu skroplonego gazu ziemnego (LNG).

Ostateczne decyzje inwestycyjne dotyczące nowych projektów LNG wzrosły w 2025 r., co przyczyniło się do oczekiwanej fali podaży gazu ziemnego w nadchodzących latach. Do 2030 r. planowane jest uruchomienie około 300 mld metrów sześciennych nowych rocznych mocy eksportowych LNG, co doprowadzi do 50-procentowego wzrostu dostępnych światowych dostaw LNG. Około połowa nowych mocy jest budowana w Stanach Zjednoczonych, a kolejne 20% w Katarze. W tegorocznym raporcie WEO skorygowano w górę popyt na gaz ziemny, ale nadal pozostają pytania dotyczące tego, gdzie trafi cały nowy LNG.

Raport wskazuje, że złagodzenie krótkoterminowej równowagi rynkowej w przypadku ropy naftowej i gazu nie powinno być powodem do samozadowolenia. Oba rynki pozostają narażone na ryzyko geopolityczne, a szybszy wzrost popytu – w odpowiedzi na słabsze polityki transformacji energetycznej lub niższe ceny – może szybko osłabić istniejące bufory.

W dwóch kluczowych obszarach długoletniej analizy WEO świat nie osiąga wyznaczonych sobie celów: powszechnego dostępu do energii i zmian klimatycznych. Około 730 milionów ludzi nadal żyje bez dostępu do energii elektrycznej, a prawie 2 miliardy korzystają z metod gotowania szkodliwych dla zdrowia ludzkiego. Nowy scenariusz przedstawiony w raporcie WEO-2025 nakreśla ścieżkę dla poszczególnych krajów prowadzącą do osiągnięcia powszechnego dostępu do energii elektrycznej w 2035 r. oraz czystego gotowania w 2040 r., przy czym największą rolę odgrywa gaz płynny (LPG).

W obliczu rosnącego ryzyka klimatycznego raport WEO-2025 pokazuje, że w każdym scenariuszu, nawet tym zakładającym bardzo szybką redukcję emisji, świat przekroczy próg 1,5°C ocieplenia. Sektor energetyczny będzie musiał przygotować się na zagrożenia dla bezpieczeństwa wynikające z wyższych temperatur, ale nadal istnieje możliwość uniknięcia najgorszych skutków zmian klimatycznych. Zaktualizowany scenariusz, w którym świat osiąga zerowy poziom emisji netto do połowy wieku, pozwala w długiej perspektywie czasowej obniżyć temperaturę poniżej 1,5°C.

Jednocześnie systemy energetyczne na całym świecie borykają się obecnie ze skutkami zmian klimatycznych, co podkreśla pilną potrzebę budowania większej odporności na rosnące zagrożenia związane z pogodą, a także na cyberataki i inne złośliwe działania. Nowe dane przeanalizowane w tegorocznym raporcie WEO pokazują, że zakłócenia w funkcjonowaniu krytycznej infrastruktury energetycznej w 2023 r. dotknęły ponad 200 milionów gospodarstw domowych na całym świecie. Szczególnie podatne na awarie okazały się linie energetyczne, a uszkodzenia sieci przesyłowej i dystrybucyjnej stanowiły około 85% wszystkich incydentów.

Źródło: IEA