Naukowcy z UE pomagają decydentom pogodzić konkurujące ze sobą potrzeby w regionie pełnym zasobów naturalnych, piękna i tradycji.

Autorka: Bárbara Pinho



Powyżej koła podbiegunowego w fińskiej gminie Inari, największym i najsłabiej zaludnionym regionie fińskiej Laponii, głównymi źródłami dochodów są turystyka oraz testowanie samochodów, opon i komponentów w niskich temperaturach.

Krajowa „trasa europejska” biegnąca z północy na południe, E75, przyciąga przez cały rok turystów poszukujących piękna i spokoju niezatłoczonego środowiska naturalnego prawie 300 kilometrów na północ od koła podbiegunowego. Szacuje się, że w 2019 r. pół miliona osób odwiedziło region, w którym zimą jest tylko zmierzch, a latem 24 godziny światła dziennego.

Zderzenie kultur

Inari jest również fińską stolicą kultury Sámi, której kamieniem węgielnym jest hodowla reniferów przez rdzenną społeczność. Oznacza to, że region stoi przed wyzwaniem, jakim jest pogodzenie szacunku dla tradycyjnych zwyczajów z otwartością na miejsca pracy i dochody w XXI wieku.

„Rdzenni mieszkańcy zajmują się hodowlą reniferów od setek lat” – powiedział Pasi Rautio, profesor badań w Instytucie Zasobów Naturalnych Finlandii. „To nie tylko źródło utrzymania, to sposób na życie – kultura”.

Rautio, który pochodzi z Finlandii, prowadzi projekt badawczy, który otrzymał dofinansowanie z UE, aby spróbować pogodzić często konkurujące ze sobą wymagania dotyczące zasobów Arktyki zarówno z wewnątrz, jak i spoza tego obszaru. Czteroletni projekt o nazwie ArcticHubs ma zakończyć się w lipcu 2024 roku.

Badacze chcą zapewnić, że korzystanie z zasobów naturalnych, takich jak otwarte wody, drewno i krytyczne minerały, przez zewnętrzne podmioty gospodarcze lub polityczne nie odbywa się kosztem lokalnych mieszkańców i tradycji.

Zwyczaje te obejmują również hodowlę ryb, której może zaszkodzić zagraniczna konkurencja, oraz łowiectwo, które może zostać zakłócone przez budowę infrastruktury, takiej jak farmy wiatrowe i kopalnie.

Sam Rautio, mieszkaniec Laponii, ma wrażenie, że globalni lub krajowi gracze przyglądają się zasobom regionu bez odpowiedniego uwzględnienia lokalnych społeczności.

„Jest postrzegany jako miejsce do wydobycia”, powiedział Rautio. „Ale niewystarczająca liczba inwestycji trafia z powrotem do miejscowej ludności i lokalnych społeczności”.

W 2023 r. szwedzka państwowa spółka wydobywcza LKAB ogłosiła, że znalazła największe złoże minerałów ziem rzadkich w Europie. Chociaż minerały te są ważne dla zielonej transformacji Zachodu, sposób życia Sámi, w tym szlaki migracyjne i pastwiska, zostałyby zakłócone przez działalność wydobywczą, gdyby została ona rozpoczęta.

Innym przykładem zwiększonego zainteresowania Arktyką z zagranicy są Chiny, które zainwestowały ponad 84 miliardy euro powyżej koła podbiegunowego w infrastrukturę, aktywa i inne projekty – w dużej mierze w sektorze energetycznym i mineralnym.

Głosy lokalne

Podczas gdy kraje arktyczne same ponoszą główną odpowiedzialność za takie kwestie, UE i współpraca międzynarodowa mogą pomóc w ich rozwiązaniu, ponieważ obejmują one aspekty transgraniczne.

Na przykład, podczas gdy cała Ziemia coraz bardziej odczuwa skutki zmian klimatu, Arktyka ociepla się cztery razy szybciej.

Utrata pokrywy śnieżnej oznacza, że mniej energii jest odbijane w kosmos, a więcej promieniowania słonecznego jest pochłaniane na powierzchni Ziemi, co prowadzi do szybszego i bardziej intensywnego wzrostu temperatur. To z kolei sprawia, że Europa i reszta świata są zainteresowane dobrostanem tego regionu.

Przez ostatnie trzy lata Rautio i jego koledzy przeprowadzali wywiady z mieszkańcami całego obszaru – Finlandii, Wysp Owczych, Grenlandii, Islandii, Norwegii i Szwecji – i zbierali informacje, które pomogą kierować lokalnymi, krajowymi i unijnymi decydentami.

Celem jest zapewnienie, że wszelkie przyszłe licencje na komercyjne wykorzystanie zasobów naturalnych będą uwzględniać długoterminowe interesy mieszkańców.

Zespół mapuje potrzeby lokalnych mieszkańców i firm w zakresie zasobów i gruntów.

Są one pogrupowane w klastry reprezentujące pięć działań, w których wyzwania i skutki rozwoju Arktyki są najbardziej namacalne: leśnictwo, górnictwo, hodowla ryb, turystyka i kultura tubylcza.

Naukowcy doszli już do jednego ważnego wniosku: aby zapewnić zrównoważone użytkowanie gruntów i wód, kluczowe jest zaangażowanie dotkniętych społeczności, lokalnych instytucji, naukowców i decydentów.

Celem jest, aby podejmowane decyzje były inkluzywne, przejrzyste i szeroko reprezentatywne. W Finlandii obecne praktyki odzwierciedlają te wysiłki.

Jeśli na przykład zagraniczni inwestorzy rozważają wycinkę lasów, w których Sámi prowadzą hodowlę reniferów, państwo konsultuje się z pasterzami w ramach procesu, który wymaga konsensusu w sprawie realizacji projektu, a regionalni lub lokalni decydenci mogą wyrazić swoją opinię na temat tego, czy środki utrzymania Sámi są brane pod uwagę.

Naukowcy dostarczają raporty władzom miejskim i członkom Parlamentu Europejskiego na temat tego, co jest zagrożone w przypadku przyznania licencji na zasoby, a także przekazują oddolne informacje do dokumentów strategicznych wysokiego szczebla, takich jak polityka arktyczna UE.

Ostatecznym celem jest pogodzenie i zapobieganie konfliktom związanym z użytkowaniem gruntów.

Sprawiedliwe rozwiązanie

Jak zapewnić sprawiedliwy i zrównoważony rozwój w regionie Arktyki jest również przedmiotem zainteresowania dr Corine Wood-Donnelly, badaczki z Uniwersytetu w Uppsali w Szwecji.

Kierowała ona innym projektem finansowanym przez UE, który badał rentowność działalności gospodarczej w Arktyce. Projekt o nazwie JUSTNORTH zakończył się w listopadzie 2023 r. po trzech i pół roku.

Jego celem było ustalenie, kto naprawdę skorzysta na zwiększonej eksploatacji Arktyki.

„Dla kogo to jest?” – powiedział Wood-Donnelly. „Nie będzie działać po prostu kontynuowanie wydobycia i robienie tego, co już robimy w kółko. Skończymy po prostu ze zrujnowaną Arktyką”.

Projekt zgromadził szereg partnerów w celu zbadania konkretnych przypadków działalności gospodarczej w Arktyce.

Wśród uczestników znaleźli się badacze akademiccy, rdzenne społeczności i lokalni właściciele firm, a przypadki obejmowały między innymi działalność wydobywczą w Finlandii, transport na Islandii i przedsięwzięcia turystyczne w całej Arktyce.

Ryzyko i korzyści

W ramach projektu zidentyfikowano zagrożenia i koszty związane z rozwojem gospodarczym, a także korzyści i możliwości.

Przykładowo, budowa farm wiatrowych na rozległych otwartych polach Arktyki mogłaby przynieść rozwój gospodarczy w regionie ze względu na generowaną przez nie energię.

Jednak ze względu na niskie temperatury, wiatraki gromadziłyby lód, który następnie spadałby na pola, według Wood-Donnelly. To sprawiłoby, że obszary te stałyby się nieprzyjazne zarówno dla reniferów, które nie mogłyby się tam dłużej wypasać, jak i dla turystów, którzy nie mogliby jeździć na nartach lub wędrować po tych terenach.

Studia przypadków doprowadziły do powstania danych i ustaleń wykorzystanych do opracowania briefów politycznych. Ponadto zespół wykorzystał swoje ustalenia do informowania polityków krajowych i unijnych.

Na przykład w 2020 r., kiedy Komisja Europejska prowadziła konsultacje publiczne w sprawie powstającej polityki UE wobec Arktyki, Wood-Donnelly powiedziała, że jej koledzy skorzystali z okazji, aby przedstawić swoje spostrzeżenia.

„Osoby zaangażowane w projekt doradzały ministrom rządowym i innym decydentom” – powiedziała. „Istnieje wiele lokalnych lub regionalnych wpływów kształtujących sposób myślenia o rozwoju w Arktyce”.

Podobnie jak w przypadku Rautio w ramach ArcticHubs, Wood-Donnelly powiedziała, że zrównoważony rozwój regionu wymaga zaangażowania społeczności w podejmowanie wszelkiego rodzaju decyzji politycznych – od projektów tak dużych, jak inwestycje energetyczne, po tak małe, jak budowa pojedynczej drogi.

„Możliwe jest dążenie do bardziej sprawiedliwych efektów” – powiedziała. „Jest tak wiele pomniejszych, wymiernych sposobów na ich osiągnięcie”.

Badania zawarte w tym artykule zostały sfinansowane z unijnego programu Horyzont. Poglądy rozmówców niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Komisji Europejskiej.

Więcej informacji

Ten artykuł został pierwotnie opublikowany w Horizon, unijnym magazynie poświęconym badaniom i innowacjom.
​———————————————————————————————–