W obliczu rosnących wyzwań związanych z transformacją energetyczną region Morza Bałtyckiego staje się kluczowym obszarem dla rozwoju morskiej energetyki wiatrowej w Unii Europejskiej. Współpraca międzynarodowa, koordynowana przez Komisję Europejską i wspierana przez liczne inicjatywy regionalne, międzypaństwowe odgrywa fundamentalną rolę w tym procesie. 

Poniżej przybliżamy główne inicjatywy i obowiązki zainicjowane na poziomie UE, aby aktywizować współpracę w rozwijaniu morskiej energetyki wiatrowej w obszarach morskich państw członkowskich, w tym na Bałtyku, który obok Morza Północnego stanowi główny akwen inwestycji w offshore.

PRZEGLĄD GŁÓWNYCH DEKLARACJI MIĘDZYNARODOWYCH DOT. MORSKIEJ ENERGETYKI WIATROWEJ W REGIONIE MORZA BAŁTYCKIEGO

  • Baltic Offshore Grid Initiative (2020) – inicjatywa, w której operatorzy systemów przesyłowych z krajów nadbałtyckich zobowiązali się do współpracy na rzecz bałtyckiej morskiej sieci energetycznej (Baltic Sea offshore grid). Sygnatariuszami inicjatywy byli operatorzy systemów przesyłowych: Fingrid z Finlandii, Svenska kraftnät ze Szwecji, Energinet z Danii, 50Hertz z Niemiec, Elering z Estonii, AST z Łotwy oraz Litgrid AB z Litwy. Dodatkowo jako obserwator uczestniczy Statnett z Norwegii. 

Szczegóły: https://elering.ee/en/tsos-agreed-strengthen-cooperation-future-offshore-grid-baltic-sea

  • Deklaracja z Marienborg (2022) – zobowiązanie szefów rządów i ministrów energii ośmiu unijnych państw Bałtyku do budowy 19,6 GW mocy MEW do 2030 roku, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu do 2,8 GW mocy zainstalowanych w momencie podpisania deklaracji.

Szczegóły: https://www.regeringen.dk/aktuelt/tidligere-publikationer/the-marienborg-declaration/

  • Deklaracja Wileńska (2024) – porozumienie ministrów energetyki krajów bałtyckich, które zakłada ścisłą współpracę w zakresie zabezpieczenia krytycznej morskiej infrastruktury energetycznej.

Szczegóły: https://enmin.lrv.lt/media/viesa/saugykla/2024/4/AEcC4FexKdY.pdf

GŁÓWNE DZIAŁANIA – WSKAZANE W EUROPEJSKIM PLANIE DZIAŁAŃ NA RZECZ ENERGII WIATROWEJ 

Europejski plan działań na rzecz energii wiatrowej, przyjęty przez Komisję Europejską w 2023 roku, wskazuje konkretne kroki do realizacji na poziomie regionu Morza Bałtyckiego:

  • Porozumienie dla każdego z pięciu unijnych obszarów morskich – w tym dla Bałtyku, co do których państwa mają ustanowić cele rozwoju MEW do 2050 roku wraz ze wskazaniem etapów pośrednich do 2030 i 2040 roku. Unijne rozporządzenie w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej (Trans-European Networks for Energy, TEN-E) wskazuje, iż takie porozumienia należało zawrzeć do dnia 24 stycznia 2023 roku przez państwa członkowskie, przy wsparciu Komisji Europejskiej i w ramach swoich konkretnych priorytetowych korytarzy sieci przesyłowej energii morskiej (…), biorąc pod uwagę specyfikę i rozwój każdego regionu. W przypadku Morza Bałtyckiego państwa łącznie zadeklarowały plan rozwoju 22.5 GW do 2030 roku.

Kraje bazowały na swoich krajowych planach ds. klimatu i energii (KPEiK). Choć daje to spójność ze strategicznymi dokumentami, to jednak utrudnia podanie bardziej aktualnych danych, jeśli nie są one jeszcze oficjalnie uwzględnione w tych planach. Na przykład w Polsce na podstawie harmonogramu aukcji zapisanego w znowelizowanej ustawie offshore planowanych jest już w sumie 18 GW w energetyce wiatrowej na morzu do 2040 roku. 

Polska podała wartości wynikające z PEP2040, nie uwzględniła jednak danych z kalendarza aukcji wynikającego z tzw. ustawy offshore zgodnie z którą do 2040 roku powinno powstać 17,9 GW mocy w morskiej energetyce wiatrowej. Dotychczas Polska nie przyjęła celu MEW na 2050 rok, stąd został wpisany cel taki jak na 2040.

Szczegóły: https://energy.ec.europa.eu/system/files/2023-01/BEMIP_non-binding_offshore_goals_final.pdf

  • Plany rozwoju strategicznej zintegrowanej sieci morskiej  dla każdego basenu morskiego. Wynikają one ze znowelizowanego rozporządzenia TEN-E i zostały opracowywane   i opublikowane m.in. dla Morza Bałtyckiego przez Europejską Sieć Operatorów Elektroenergetycznych Systemów Przesyłowych (European Network of Transmission System Operators for Electricity, ENTSO-E) w styczniu 2024 we współpracy z:
    • właściwymi operatorami systemów przesyłowych, 
    • krajowymi organami regulacyjnymi, 
    • państwami, 
    • oraz Komisją Europejską

w zgodzie z wyżej wspomnianymi porozumieniami dla obszarów morskich. Ich aktualizacja ma następować co dwa lata w ramach ogólnounijnego dziesięcioletniego planu rozwoju sieci. 

Szczegóły: https://eepublicdownloads.blob.core.windows.net/public-cdn-container/tyndp-documents/ONDP2024/ONDP2024-baltic-sea.pdf

Do ww. planów odwołuje się też uzgodniona jesienią 2023 roku zrewidowana dyrektywa o promocji OZE (RED III). Wskazuje ona, że państwa powinny do końca 2025 roku ustanowić współpracę w zakresie wspólnych projektów OZE na morzu lub lądzie z co najmniej jednym państwem członkowskim. Do końca 2030 roku państwa powinny dążyć do ustanowienia co najmniej dwóch wspólnych projektów, a do końca 2033 roku państwa o rocznym zużyciu energii elektrycznej przekraczającym 100 TWh (do których należy Polska) – także trzeciego wspólnego projektu. Wskazanie projektów morskiej energetyki wiatrowej powinno być spójne ze strategicznymi zintegrowanymi planami rozwoju sieci morskich dla każdego basenu morskiego wspomnianymi wcześniej.

W dalszej kolejności ENTSO-E połączy plany rozwoju sieci z informacjami na temat planowania przestrzennego tych obszarów. Następnie zaproponuje strategiczne zintegrowane plany rozwoju sieci morskich, zapewniając inwestorom wgląd w to, jakich sieci można się spodziewać w każdym basenie morskim do 2050 roku.

  • Ułatwienia realizacji transgranicznych projektów morskiej energetyki wiatrowej w ramach projektów infrastrukturalnych transeuropejskiej sieci energetycznej (TEN-E) poprzez:
    • ułatwienia w wydawaniu pozwoleń dla hybrydowych morskich połączeń międzysystemowych, 
    • zwiększenie dostępu do wsparcia z unijnego instrumentu “Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility, CEF) dla energetyki, 
    • wytyczne dotyczące transgranicznego podziału kosztów w celu wdrożenia planów rozwoju sieci morskiej w basenach morskich – odnosi się do nich także unijny plan rozwoju sieci (EU Action Plan for Grids) z listopada 2023 roku. Po uprzednich konsultacjach, w połowie 2024 roku Komisja powinna przedstawić wytyczne dla państw członkowskich i krajowych organów regulacyjnych, 
    • wsparcie w realizacji projektów poprzez utworzenie unikalnych punktów kontaktowych dla projektów sieci morskiej.

Ponadto w 2023 roku projekty dedykowane MEW po raz pierwszy znalazły się wśród głównych kategorii tzw. „projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania” (Projects of Common Interest, PCI). Stanowią one kluczowe transgraniczne inicjatywy infrastrukturalne, które tworzą połączenia między systemami energetycznymi państw Unii. Dzięki temu korzystają z:

    • przyspieszonego planowania i wydawania pozwoleń, 
    • niższych kosztów administracyjnych dzięki usprawnionym procesom oceny oddziaływania na środowisko, 
    • prawa do ubiegania się o finansowanie z CEF. 

Na pierwszej liście, która została opublikowana w listopadzie 2023 roku jest łotewsko-estoński projekt połączenia hybrydowego ELWIND oraz Wyspa Energetyczna Bornholm, będąca projektem hybrydowego połączenia Danii i Niemiec.

Szczegóły: https://energy.ec.europa.eu/publications/annex-first-union-list-projects-common-and-mutual-interest_en

  • Krajowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego Obszarów Morskich

Państwa nadbrzeżne w UE przedłożyły Komisji Europejskiej Krajowe plany przed 31 marca 2021 roku na mocy dyrektywy ustanawiającej ramy planowania przestrzennego obszarów morskich. Plany te:

    • wskazują obszary morskie przeznaczone dla produkcji energii, 
    • mają zapewnić koordynację przygotowania inwestycji MEW w sposób przyjazny dla środowiska oraz innych działalności na morzach, w tym rybołówstwa, żeglugi, turystyki, czy obrony, 
    • mają być spójne z KPEiK. 

W dalszej kolejności Komisja Europejska planuje prace nad przygotowaniem regionalnych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich – w tym planem bałtyckim.

Komisja ustanowiła również „platformę MSP” (Maritime Spatial Planning, MSP Platform), by państwa mogły wymieniać się doświadczeniami i wiedzą nt. planowania przestrzennego obszarów morskich i prowadzenia dialogu z interesariuszami. Dotyczą one rozwiązywania ewentualnych sporów z marynarką wojenną, branżą turystyczną, sektorem rybołówstwa czy transportu morskiego. KE przygotowała wytyczne w tej sprawie, a także na temat współpracy transgranicznej. 

Szczegóły: https://maritime-spatial-planning.ec.europa.eu/msp-eu/introduction-msp

Zgodnie z dyrektywą OZE z 2023 roku państwa powinny w swoich planach zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich przeznaczyć miejsce na projekty dotyczące morskiej energii odnawialnej. Aby ułatwić udzielanie pozwoleń na wspólne projekty, państwa członkowskie powinny:

  • ograniczyć złożoność oraz zwiększyć skuteczność i przejrzystość procedury udzielania pozwoleń, 
  • zacieśniać współpracę między sobą, 
  • w stosownych przypadkach ustanawiać jeden punkt kontaktowy. 

W celu zwiększenia akceptacji społecznej państwa członkowskie mogą włączyć społeczności energetyczne do wspólnych projektów dotyczących morskiej energii odnawialnej. Co więcej, dyrektywa RED III przynosi także istotne zmiany w kwestii procesu wydawania pozwoleń. Wskazuje m.in. na konieczność ustalenia tzw. obszarów przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych (ang. “renewables acceleration areas” – RAA), gdzie proces wydawania pozwoleń ma być przyspieszony do:

  • dwóch lat dla offshore
  • jednego roku dla pozostałych OZE
  • trzech lat dla OZE poza tymi strefami.

Jak wskazuje powyższe podsumowanie rozwój morskiej energetyki wiatrowej na Bałtyku będzie w coraz większym stopniu podlegał konieczności koordynowania działań na poziomie unijnym i współpracy międzynarodowej. Deklaracje takie jak Baltic Offshore Grid Initiative, Deklaracja z Marienborg oraz Deklaracja Wileńska wyznaczają ambitne cele, zaś Europejski plan działań na rzecz energii wiatrowej oraz szereg aktów legislacyjnych UE stanowią ramy prawne i instytucjonalne dla realizacji tych celów, umożliwiając rozwój zintegrowanej sieci morskiej oraz ułatwiając realizację transgranicznych projektów morskiej energetyki wiatrowej. Inicjatywy te będą odgrywać niezwykle istotną rolę gdyż Bałtyk obok Morza Północnego, staje się głównym obszarem inwestycji w offshore.

Źródło: Raport Forum Energii, Paweł Wróbel, „Wyścig z czasem. Kiedy morska energetyka wiatrowa wejdzie do gry?”, Warszawa 2024, https://www.forum-energii.eu/offshore-stan-gry