Naukowcy pomagają mieszkańcom całej UE w wyborze czystej energii.

Autorka: Helen Massy-Beresford

Europa ma wspólny cel w postaci czystej energii i wiele ścieżek prowadzących do jego osiągnięcia. Jedna z nich prowadzi przez place zabaw w Berlinie.

Zewnętrzne przestrzenie dla dzieci w stolicy Niemiec były centralnym punktem wysiłków mających na celu informowanie kobiet o roli, jaką mogą odegrać w przyspieszeniu ekspansji energii odnawialnej w UE, takiej jak energia słoneczna i wiatrowa, oraz rezygnacji z paliw kopalnych, w tym ropy naftowej i gazu ziemnego.

Wszyscy na pokład

Pomysł polega na pobudzeniu oddolnych „społeczności energetycznych”, które dadzą mieszkańcom całej Europy możliwość wpływania na zmiany w infrastrukturze niezbędne do osiągnięcia przez UE celu neutralności klimatycznej do 2050 roku.

„Czego możemy się nauczyć, aby upewnić się, że transformacja energetyczna jest czymś, w co mogą zaangażować się ludzie z różnych środowisk?” – powiedziała dr Andrea Kollmann, główny koordynator badań w Instytucie Energii na Uniwersytecie Johannesa Keplera w Linz w Austrii.

Kierowała ona projektem, który otrzymał dofinansowanie z UE w celu znalezienia odpowiedzi. Projekt o nazwie DIALOGUES zakończył się w kwietniu 2024 r. po trzech latach i zgromadził uniwersytety, instytuty badawcze i organizacje klimatyczne w krajach od Austrii i Niemiec po Szwajcarię i Turcję.

Zespół DIALOGUES zorganizował „Citizen Action Labs”, aby promować świadomość i zrozumienie zmian w krajobrazie energetycznym. To właśnie tutaj berlińskie place zabaw wkraczają do akcji.

Wcześniejsze badania wykazały, że osoby o wyższych dochodach i wykształceniu technicznym – często mężczyźni, a nie kobiety – były bardziej zaangażowane w praktyczne kwestie związane z lokalnymi dostawami i zużyciem energii.

W rezultacie partnerzy projektu w Berlinie dotarli do osób, które prawdopodobnie nie byłyby zaangażowane, ale mają ważny udział w całej sprawie.

„W ich przypadku były to kobiety” – powiedział Kollmann.

Matki poruszycielki

Powiedziała, że na placach zabaw zespół poprosił matki o udział w trwających od dwóch do trzech godzin dyskusjach na temat „spółdzielni energetycznych” – modelu biznesowego, w którym mieszkańcy wspólnie posiadają i kontrolują przedsiębiorstwo promujące energię odnawialną lub oszczędność energii.

Dyskusje w Berlinie – w czterech grupach fokusowych – odbyły się w latach 2022-2024 i przyciągnęły łącznie 41 uczestników. Zespół zaoferował opiekę nad dziećmi podczas niektórych sesji, umożliwiając wypowiedzenie się niektórym matkom, które w przeciwnym razie nie mogłyby wziąć udziału.

Wiele kobiet należało do dużej społeczności tureckich migrantów w Berlinie. Według Kollmann, większość z nich nigdy nie słyszała o spółdzielniach energetycznych a wyraziła nimi zainteresowanie.

„Niekoniecznie trzeba mieć samochód elektryczny lub panel fotowoltaiczny na dachu, aby być aktywnym obywatelem energetycznym” – powiedziała.

Wyciągnięte wnioski

Szwajcarskie miasto Genewa i bułgarskie miasto Belene stanowiły podstawę dla innych prac projektowych.

W Genewie, gdzie wysiłki władz lokalnych i firm na rzecz produkcji i zużycia zielonej energii są stosunkowo zaawansowane, laboratorium działań skupiło się na roli gospodarstw domowych i zachęcało mieszkańców do aktywnego działania.

Laboratorium w Belene, gdzie udział społeczeństwa w kwestiach energetycznych jest nowym pomysłem, zachęciło ludzi do rozmowy o wyborach i podniosło ogólną świadomość.

Jednym z głównych wniosków płynących z całego projektu DIALOGUES jest potrzeba stworzenia – lub wzmocnienia – sposobów, w jakie zwykli ludzie mogą angażować się w podejmowanie decyzji dotyczących polityki energetycznej i środowiskowej.

Drugim wnioskiem jest to, że dotacje, zachęty podatkowe i inne wsparcie finansowe są ważne w pomaganiu ludziom w inwestowaniu w energię odnawialną. Trzeci wniosek jest taki, że wsparcie publiczne jest często niezbędne, aby ludzie mogli rozwijać umiejętności uczestniczenia w transformacji energetycznej.

Lokalna siła

Społeczności korzystające z odnawialnych źródeł energii zostały uwzględnione w nowych europejskich przepisach mających na celu zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w rynku do co najmniej 42,5% w 2030 r. z 23% w 2022 roku.

Chodzi o to, że podczas coraz większego przechodzenia Europy na czystą energię, lokalne podmioty mogą i będą odgrywać coraz większą rolę, począwszy od zmiany nawyków konsumpcyjnych i kształtowania systemów magazynowania, a skończywszy na przewidywaniu zapotrzebowania na siłę roboczą i przyspieszaniu krajowych procedur zatwierdzania projektów odnawialnych.

Energia odpowiada za około trzy czwarte emisji gazów cieplarnianych w Europie, co podkreśla znaczenie dążenia do zwiększenia podaży odnawialnych źródeł energii.

Podobnie jak Kollmann w Austrii, dr Annika Wolff w Finlandii pracowała nad usunięciem praktycznych barier dla lokalnych inicjatyw w zakresie zielonej energii w UE.

Jako profesor nadzwyczajna w dziedzinie inżynierii oprogramowania skoncentrowanej na użytkowniku na Uniwersytecie Technologicznym Lappeenranta-Lahti (LUT), Wolff kierowała finansowanym przez UE projektem, który koncentrował się na pomocy w poszerzaniu opcji energetycznych dla ludzi.

Projekt o nazwie GRETA trwał dwa i pół roku do października 2023 roku.

„Punktem wyjścia było to, jak umożliwić ludziom przejęcie kontroli nad własnymi wyborami energetycznymi” – powiedział Wolff.

Tor przeszkód

Zespół projektowy przeprowadził ogólnoeuropejską ankietę obejmującą łącznie 10 000 osób, małych firm i decydentów w 16 krajach UE, od Belgii i Czech po Francję i Polskę.

W ankiecie pogrupowano uczestników na podstawie informacji o tym, w jaki sposób między innymi zużywają energię, postrzegają produkcję energii i są na bieżąco z powiązanymi tematami.

Uczestnicy podzielili się na sześć kategorii, od najbardziej zaangażowanych i obeznanych z technologią po obojętnych. Środkowe kategorie obejmowały „młodych uważnych” i „osoby o ograniczonych zasobach”.

Wyniki wskazały, że 58% uczestników już aktywnie uczestniczyło w transformacji energetycznej.

Badanie wykazało jednak również, że znaczna część osób prawdopodobnie nie zaangażuje się bardziej bez dalszego wsparcia.

Największymi barierami dla większego zaangażowania były ograniczenia finansowe, brak wiedzy i postawa, że jedna osoba nie może nic zmienić, zgodnie z ankietą, która wykazała również, że wiele osób nadal oczekuje, że rządy przejmą inicjatywę.

Projekt pokazał, że nawet zaangażowane i doświadczone osoby w tej dziedzinie mogą napotkać przeszkody w transformacji energetycznej, według dr Luriana Kleina, starszego programisty innowacji w portugalskiej firmie Cleanwatts Digital.

GRETA obejmowała sześć studiów przypadku w Finlandii, Niemczech, Włoszech, Holandii, Portugalii i Hiszpanii.

Klein był odpowiedzialny za portugalskie studium przypadku GRETA: ogólnokrajową spółdzielnię energetyczną o nazwie Coopèrnico, która została założona w 2013 roku i dostarcza energię słoneczną tysiącom ludzi, małym i średnim przedsiębiorstwom oraz gminom.

Kontrakty na zmiany

Jednym z wyzwań dla Coopèrnico było sprawienie, by głos spółdzielni został usłyszany wśród innych, potężniejszych graczy na rynku energii, którzy preferują status quo.

Według Kleina, regularny dialog między podmiotami energetycznymi – w tym decydentami – w celu podkreślenia wkładu ludzi w transformację pomógłby pokonać tę przeszkodę.

W ramach projektu opracowano zalecenia polityczne dotyczące transformacji energetycznej skoncentrowanej na ludziach. Jednym z zaleceń są „umowy obywatelskie dotyczące energii”.

Są to dobrowolne zobowiązania do koordynowania praktyk i celów zrównoważonego rozwoju między społecznościami energetycznymi a decydentami. Umowy mogą, między innymi, pomóc w określeniu zasobów potrzebnych do osiągnięcia wspólnych celów.

Zdaniem Kleina, nacisk UE na lokalne inicjatywy mające na celu pobudzenie zmian energetycznych w Europie będzie w coraz większym stopniu obejmował wszystko, od drobnych gestów po te najważniejsze.

„Rola obywateli w transformacji może odpowiadać inicjatywom indywidualnym lub zbiorowym, społecznym lub politycznym” – powiedział.

Badania zawarte w tym artykule zostały sfinansowane z unijnego programu Horyzont. Poglądy rozmówców niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Komisji Europejskiej.

Więcej informacji

Ten artykuł został pierwotnie opublikowany w Horizon, unijnym magazynie poświęconym badaniom i innowacjom.