Morska energia wiatrowa ma ogromny potencjał jako czyste i odnawialne źródło energii, które może pomóc w walce ze zmianami klimatu i zmniejszyć naszą zależność od paliw kopalnych. Jednak szybki rozwój morskich farm wiatrowych w całej Europie wywołał obawy o ich wpływ na środowisko, w szczególności na bioróżnorodność morską. Aby rozwiązać ten problem, niezbędne jest wieloaspektowe podejście, obejmujące skuteczne planowanie przestrzenne obszarów morskich (MSP), zaangażowanie w ochronę środowiska i wspieranie innowacyjnych strategii współistnienia. WindEurope dostarczyło nieocenionych spostrzeżeń i wskazówek w tej palącej kwestii.

Planowanie przestrzenne obszarów morskich i kolokacja

Rozwój działalności na europejskich wodach morskich, w tym morskiej energetyki wiatrowej, zwiększył wymagania przestrzenne i konkurencję między różnymi użytkownikami morza. Obejmuje to nie tylko morską energetykę wiatrową, ale także ochronę przyrody, akwakulturę, rybołówstwo, produkcję energii, operacje wojskowe, turystykę i transport. Kluczem do harmonizacji rozwoju projektów morskiej energetyki wiatrowej z różnorodnymi działaniami w przestrzeni morskiej jest planowanie przestrzenne obszarów morskich (MSP). MSP to nie tylko optymalizacja przestrzeni; chodzi o stworzenie ram, które zachęcają do współpracy międzysektorowej, minimalizując w ten sposób konflikty przestrzenne.
Jedną z godnych uwagi zalet MSP jest możliwość kolokacji różnych działań obok morskich farm wiatrowych. Obejmuje to ochronę i odbudowę przyrody, tworząc dynamiczny model współistnienia, który priorytetowo traktuje zrównoważony rozwój i harmonię między różnymi użytkownikami morza.
W 2022 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej przedłożyły pierwszą rundę planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich, przydzielając łącznie ponad 220 GW mocy morskiej energii wiatrowej w 16 państwach członkowskich. Ten znaczący rozwój jest zgodny z ambitnymi celami Europy w zakresie morskiej energetyki wiatrowej na rok 2030. Jednak w wielu MSP, z wyjątkiem Belgii, Niemiec i Holandii, nie określono wyraźnie rozmaitych zastosowań morskich farm wiatrowych. Te państwa członkowskie dokonają przeglądu swoich planów przed 2030 r. Proces ten powinien obejmować analizę opcji kolokacji i wielofunkcyjności w celu zwiększenia funkcjonalności przestrzennej.

Zwiększanie synergii i ograniczanie obszarów jednorazowego użytku

Planowanie morskie nie powinno jedynie dzielić obszarów morskich na odizolowane strefy jednorazowego użytku. Zamiast tego powinno skupić się na tworzeniu synergii między działaniami na morzu. Takie podejście może zmaksymalizować efektywne wykorzystanie zasobów morskich, zminimalizować konflikty i zapewnić możliwość współistnienia produkcji energii z ochroną środowiska.

Morska energetyka wiatrowa współistniejąca z bioróżnorodnością

Uznając swoją odpowiedzialność za środowisko, sektor morskiej energetyki wiatrowej jest zaangażowany w minimalizowanie negatywnego wpływu na ekosystem morski. Farmy wiatrowe, podobnie jak wszystkie duże projekty infrastrukturalne, mogą mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na środowisko. Dlatego też zajęcie się tym wpływem jest podstawowym aspektem odpowiedzialnego rozwoju morskiej energetyki wiatrowej.

Zgodnie z unijnymi przepisami dotyczącymi ochrony przyrody, projekty związane z energią wiatrową mogą być realizowane w obrębie lub w pobliżu morskich obszarów chronionych, pod warunkiem przeprowadzenia odpowiedniej oceny zgodnie z przepisami europejskimi i krajowymi. Ocena ta musi wykazać, że nie będzie znaczącego wpływu na lokalne ekosystemy. Wytyczne Komisji Europejskiej “Rozwój energetyki wiatrowej a prawodawstwo UE w zakresie ochrony przyrody” (“Wind energy developments and EU Nature Legislation”) służą jako praktyczne odniesienie, oferując przykłady, w jaki sposób projekty mogą być zatwierdzane bez uszczerbku dla standardów ochrony przyrody.

Ochrona środowiska poprzez planowanie strategiczne

Dyrektywa MSP odegrała kluczową rolę w zmniejszeniu ryzyka związanego z projektami morskiej energetyki wiatrowej i zapewnieniu, że wpływ na środowisko jest brany pod uwagę od najwcześniejszych etapów planowania. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOŚ) jest obowiązkowa dla wszystkich MSP. Ta kompleksowa ocena uwzględnia makrośrodowiskowe, gospodarcze i społeczne skutki wszystkich działań na morzu. Zapewnia organom regulacyjnym wstępne wskazanie potencjalnego wpływu i strategii łagodzących.

Każda morska farma wiatrowa, po zatwierdzeniu przez MSP, musi zostać poddana ocenie oddziaływania na środowisko (OOŚ). Ta szczegółowa ocena określa potencjalne negatywne skutki i strategie ich unikania, łagodzenia lub kompensowania. Podejście oparte na populacji, wymagane przez prawodawstwo UE, ma kluczowe znaczenie dla określenia najskuteczniejszych środków łagodzących i kompensacyjnych, szczególnie w przypadku dużych projektów morskiej energetyki wiatrowej. Uwzględnia ono również skumulowane oddziaływanie wielu morskich projektów wiatrowych, co czyni je niezbędnym dla środków kompensacyjnych poza lokalizacją.

Celem jest zapewnienie, że projekty morskiej energetyki wiatrowej są nie tylko pomyślnie realizowane przy minimalnym ryzyku związanym z pozwoleniami, ale także mają pozytywny wpływ na populacje gatunków i ogólny stan ekosystemu morskiego. Proces OOŚ trwa zwykle około dwóch lat i w większości krajów leży w gestii deweloperów projektów. Co więcej, branża wiatrowa aktywnie współpracuje z lokalnymi władzami i naukowcami w celu prowadzenia badań nad wpływem farm wiatrowych na środowisko. Wiele wyników badań jest udostępnianych publicznie, przyczyniając się do tworzenia zaawansowanych modeli oceny wpływu zakłóceń na bioróżnorodność populacji.

Na etapie budowy morskich farm wiatrowych stosuje się różne technologie w celu ograniczenia emisji dźwięku generowanego podczas palowania. Techniki takie jak kurtyny bąbelkowe zostały wykorzystane do złagodzenia zakłóceń życia morskiego. Opracowywane są innowacyjne alternatywy, w tym “łagodne wbijanie pali”, w celu dalszego obniżenia poziomu hałasu. Co ważne, wszelkie zakłócenia podczas budowy są zazwyczaj tymczasowe, a życie morskie często powraca na obszary farm wiatrowych z czasem w większej liczbie. Farmy wiatrowe mogą skutecznie służyć jako sztuczne rafy, zapewniając siedliska dla gatunków morskich.
Zjawisko to zostało wykazane w długoterminowych programach monitorowania, takich jak te prowadzone w Danii i Belgii. Deweloperzy projektów wiatrowych są również skłonni podjąć dodatkowe działania, tam gdzie to konieczne, w celu ochrony różnorodności biologicznej podczas fazy operacyjnej farm wiatrowych. Stosowane są technologie wykrywania i odstraszania ptaków i nietoperzy, a w niektórych przypadkach turbiny są tymczasowo zatrzymywane, aby zapobiec kolizjom. Wymaga to starannego monitorowania wpływu na środowisko w całej fazie operacyjnej, zgodnie z dyrektywą OOŚ. Monitoring może być prowadzony niezależnie dla każdej farmy wiatrowej, a właściciele projektów przeprowadzają własne analizy. Alternatywnie, monitorowanie może być scentralizowane, a organy rządowe mogą nadzorować to zadanie dla wszystkich farm wiatrowych. Przykładem takiego podejścia jest belgijski program monitorowania morskiej energetyki wiatrowej WinMon.be.

Poprawa różnorodności biologicznej

Podczas gdy morskie farmy wiatrowe mogą współistnieć z bioróżnorodnością i ekosystemami morskimi, istnieje również potencjał do zwiększenia pozytywnego wpływu. Po wybudowaniu turbiny wiatrowe mogą utrzymać do czterech ton metrycznych skorupiaków, tworząc kwitnący ekosystem morski, który mógł nie być tak obfity lub produktywny przed budową. To z kolei przynosi korzyści większym ssakom morskim, w tym fokom i morświnom. Holenderskie badanie wykazało zwiększoną aktywność morświnów na obszarach operacyjnych farm wiatrowych w porównaniu z obszarami referencyjnymi poza farmami wiatrowymi. Wzrost ten przypisuje się lepszej dostępności żywności, wykluczeniu rybołówstwa i zmniejszonemu ruchowi statków.

Niemniej jednak kilka środków może jeszcze bardziej wzmocnić te pozytywne skutki, pomagając w szybszej odbudowie dna morskiego i lokalnych ekosystemów. Gdy środki te zostaną połączone z niezbędnymi strategiami unikania, łagodzenia i kompensacji, farmy wiatrowe mogą mieć pozytywny wpływ netto na różnorodność biologiczną. Branża wiatrowa aktywnie uczestniczy w ekoprojektowaniu systemów ochrony przed szorowaniem i innej infrastruktury morskiej, takiej jak kable, które wspierają ekosystemy bentosowe i rafowe. Projekty sprzyjające włączeniu naturalnemu (Nature Inclusive Designs NID) działają jak katalizatory bioróżnorodności.

Co więcej, pozytywny wpływ może wykraczać poza poziom turbiny wiatrowej. Na przykład, naturalne struktury rafowe mogą być strategicznie umieszczone pomiędzy turbinami. Inicjatywy te, mające na celu ochronę, zrównoważone zarządzanie i odbudowę przyrody, należą do kategorii rozwiązań opartych na zasobach przyrody (NbS). Na przykład, hodowle ostryg na rafach aktywnie poprawiają warunki dna morskiego, podnoszą jakość wody poprzez filtrację i zwiększają lokalne usługi ekosystemowe, w tym produkcję żywności. Rozwiązania te są obecnie testowane na holenderskim Morzu Północnym, gdzie populacja ostryg płaskich była niegdyś obfita, ale stały się rzadkością z powodu przełowienia. Kilka projektów związanych z ostrygami, w tym te na morskich farmach wiatrowych Eneco Luchterduinen, Gemini i Blauwwind, przyczynia się do regeneracji rafy ostrygowej. Komercyjne zastosowania akwakultury w regeneracji rafy ostrygowej są obiecujące.

Inne zastosowania NbS obejmują błękitne małże i kultury wodorostów. W szczególności wodorosty mają potencjał pod względem sekwestracji dwutlenku węgla z atmosfery. Pierwszy komercyjny projekt, realizowany we współpracy między funduszem klimatycznym Amazon Right Now i holenderską organizacją North Sea Farmers, inwestuje 1,5 miliona euro w budowę 10-hektarowej farmy wodorostów, która ma produkować co najmniej 6000 kg świeżych wodorostów w swoim pierwszym roku (2024).
Istnieją również obiecujące rozwiązania dla bardziej złożonych gatunków. Bogate Morze Północne eksperymentuje z hotelami rybnymi podłączonymi do stacji wysokiego napięcia Hollandse Kust Noord. Te hotele dla ryb pozwalają małym rybom na schronienie przed rybami drapieżnymi, zapewniając im bezpieczne środowisko żerowania. Co więcej, Orsted planuje budowę sztucznych struktur lęgowych dla mew, wrażliwego gatunku ptaków, na wybrzeżach północno-wschodniej Anglii i wschodniego Suffolk. Każda struktura będzie oferować około 500 miejsc lęgowych, aby wspierać nowe populacje piskląt. Podobny przykład można zaobserwować na farmie wiatrowej Ray firmy Vattenfall, gdzie działania mające na celu przywrócenie siedlisk torfowisk mszarnych znacznie zwiększyły populację Merlina (Falco columbarius), a od 2017 r. wylęgły się 23 pisklęta.

W dążeniu do współistnienia morskiej energetyki wiatrowej i różnorodności biologicznej, badania naukowe odgrywają kluczową rolę w usuwaniu luk wiedzy w procesach wydawania pozwoleń. Solidne dowody wynikające z rzeczywistych programów monitorowania i badań mogą upoważnić organy regulacyjne do przyjęcia innego podejścia, które łączy zasadę ostrożności z opłacalnymi, specyficznymi dla danego miejsca środkami.

Pozytywne skutki i synergie między rozwojem farm wiatrowych a krajowymi strategiami ochrony przyrody powinny być promowane i uwzględniane w aukcjach na morskie farmy wiatrowe za pomocą kryteriów pozacenowych. Te kryteria ekologiczne nie tylko nagradzają firmy za inwestycje w ochronę bioróżnorodności, ale także zachęcają do innowacji w zakresie ochrony bioróżnorodności. Podkreślają, że energia odnawialna i ochrona bioróżnorodności mogą iść w parze.
Współistnienie z naturą powinno być zawsze zgodne z zasadami ochrony środowiska i opierać się na rzetelnej ocenie skumulowanego oddziaływania. Branża wiatrowa jest gotowa do wdrożenia tych rozwiązań na skalę komercyjną, a niektórzy główni deweloperzy farm wiatrowych już zobowiązali się do dostarczenia farm wiatrowych o dodatniej bioróżnorodności netto do 2030 roku.

Plany krajowe i dialog z zainteresowanymi stronami powinny określać możliwości współistnienia w oparciu o aspekty społeczno-gospodarcze. Rządy muszą ułatwiać i zachęcać do dialogu międzysektorowego, aby zachęcać do synergii między różnymi sektorami.

Współpraca ponad granicami może prowadzić do lepszego zrozumienia, które rozwiązania mają zastosowanie w krajach o różnych kulturach, tradycjach i geografiach. Ponieważ sektor energii wiatrowej nadal się rozwija i ewoluuje, konieczne jest wspieranie zrównoważonej przyszłości, w której energia odnawialna i ochrona różnorodności biologicznej nie są przeciwstawnymi siłami, ale współistniejącymi i wzajemnie korzystnymi elementami naszego krajobrazu środowiskowego.
Arkusz informacyjny WindEurope na temat współistnienia morskiej energetyki wiatrowej i bioróżnorodności zawiera kompleksowy przewodnik dotyczący osiągnięcia tej równowagi, podkreślając zaangażowanie branży w ochronę środowiska i rozwój zrównoważonych rozwiązań energetycznych.

Źródło: WindEurope, Arkusz informacyjny na temat współistnienia morskiej energetyki wiatrowej i różnorodności biologicznej